HEERLEN/MAASTRICHT - Het is alweer bijna een jaar geleden dat Limburg werd getroffen door grote overstromingen. Bureau Stroming onderzocht in opdracht van Natuurmonumenten hoe het hoogwater kon ontstaan en in hoeverre natuurlijke maatregelen kunnen helpen bij het vasthouden van water en het voorkomen van noodsituaties. Uit het onderzoek blijkt dat 80-85% van de gevallen neerslag in het Nederlandse deel werd opgevangen en vastgehouden in de bodem. Natuurlijk landgebruik draagt daar fors aan bij. Vooral verhard oppervlak, in mindere mate maisakkers en ondiep voorkomen van hard gesteende, blijken factoren te zijn die zorgen voor een snelle afvoer. Natuurlijke klimaatbuffers leveren een belangrijke bijdrage aan het opvangen van water bij extreme regenval en helpen overstromingen stroomafwaarts voorkomen.

Na drie droge zomers werd Limburg in juli 2021 plots overvallen door extreme regenval en overstromingen. Het mondde uit in een van de grootste watersnoodrampen die ooit in Limburg heeft plaatsgevonden. Toch is 80 tot 85% van de gevallen neerslag in het Nederlandse deel van het Geuldal niet direct afgestroomd naar de beken en de Maas. Het water werd vertraagd door de vegetatie (bijvoorbeeld door bladeren van bomen en struiken of opgenomen door de strooisellaag) en is in de bodem gezakt. Het gebied houdt al veel water vast en vooral in de dalvlakte is veel water tijdelijk geparkeerd. Hiermee werkte het al deels als klimaatbuffer en daardoor zijn grotere overstromingen langs de Maas voorkomen. In het Waalse gedeelte van het Geuldal is meer water in de beken terechtgekomen, maar ook daar werd nog altijd ongeveer 50-65% geborgen.

Natuurlijke maatregelen

Het helpt regendruppels langer vast te houden op de plek waar ze vallen, dieper de bodem in te laten trekken en het water letterlijk te vertragen. Hierdoor hebben we minder last van overstromingen en ook minder last van verdroging. Uit het onderzoek blijkt dat vooral de open dalvlakte veel water heeft opgevangen omdat beken konden overstromen. "Het is dus van groot belang de dalvlakte open te houden en te voorkomen dat deze wordt volgebouwd en ook vrij te houden van kades", aldus Guido Franck, boswachter Natuurmonumenten in het Geuldal. "We kunnen nog veel meer water vasthouden door o.a. beken de ruimte te geven en ze te laten meanderen door het landschap en boomstammen en takken in de beken te laten liggen. Ook door drainage te verwijderen, graften te herstellen, water dat over wegen afstroomt weer terug te leiden naar bermen en natuurgebieden en akkers op de hellingen om te zetten in kruidige graslanden. Zo brengen we mét natuur de sponswerking in ons landschap weer terug". Om een natuurgebied als klimaatbuffer te laten functioneren zijn ook maatregelen buiten het gebied nodig. Zeker in het Limburgse Heuvelland waar het een groot gebied betreft, gaat het over de natuurlijke inrichting van het totale landschap, niet alleen van natuurgebieden.

Natuur als bondgenoot

Natuurmonumenten, ARK Natuurontwikkeling, Staatsbosbeheer en het Limburgs Landschap nemen allerlei natuurlijke maatregelen om water langer vast te houden en de afvoer van water af te remmen. Kleinschalige maatregelen die passen in het natuurrijke cultuurlandschap van Zuid-Limburg en zorgen voor een aantrekkelijk landschap. Door klimaatverandering zullen we vaker te maken krijgen met extreme neerslag en overstromingen. Natuur is een belangrijke bondgenoot in de strijd tegen hoogwater en kan een grote bijdrage leveren bij toekomstige hoogwaterproblemen. Natuurmonumenten gaat deze kennis delen met Nederlandse en Belgische partners. Ze enthousiasmeren en uitdagen om deze kennis ook toe te passen en internationale samenwerkingen en projecten starten. We kunnen het niet alleen. Naast natuurlijke maatregelen zijn er ook andere mogelijkheden om meer water vast te houden. Bijvoorbeeld door andere vormen en werkwijzen van agrarische teelt en gemeenten kunnen hun bijdragen leveren in het stedelijk gebied. Maar we willen ook mensen motiveren om zelf in actie te komen door maatregelen te nemen om water vast te houden in tuinen en buurten. Het onderzoeksrapport en meer informatie en tips over hoe je van je tuin een klimaatbuffer maakt, vind je op www.natuurmonumenten.nl/klimaatbuffers.